امروزه زبان در رديف حاكميت، استقلال سياسى و آزادى قرار دارد و عامل مهمى در وحدت ملى به شمار مى‏رود. يكى از شرايط اساسى پايدارى هر جامعه منسجم اين است كه مردم به يك زبان سخن بگويند.
اگر زبان، ضرورتى فرهنگى و پديده‏اى اجتماعى در رديف استقلال سياسى و حاكميت است، زبان عربى افزون بر اينها ضرورتى دينى نيز هست. از آن جا كه دين اسلام داراى نظام كامل زندگى و ارزش‏هاى معنوى و ايمانى است، زبان عربى همچون ظرفى است كه با نزول قرآن كريم شرافت پيدا كرده و بُعد ديگرى براى آن به وجود آمده است، و برماست كه اهميت آن را از اين زاويه مورد توجه قرار دهيم.
كشورهايى كه به زبان عربى سخن مى‏گويند، اين افتخار را دارند كه زبانشان با زبان دين و قرآنشان يكى است، و اين نعمتى است كه آن را جز مسلمانى كه از آشنايى با اين زبان محروم است به خوبى نمى‏شناسد. مثلاً مسلمانان آفريقايى كه زبان عربى را نمى‏دانند، هنگام شنيدن آيات قرآن دلشان به وجد مى‏آيد و آرزو مى‏كنند كه معانى اين كتاب آسمانى را مستقيما و بدون ترجمه بفهمند، ولى اختلاف زبان برخاسته از مشيت الهى و يكى از نشانه‏هاى قدرت اوست كه خداوند مى‏فرمايد:
وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمواتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ (روم / 22)
و از نشانه‏هاى او آفرينش آسمان‏ها و زمين و گوناگونى زبان‏ها و رنگ‏هاى شماست.
زبان اصلى، زبانى است كه انسان آن را از زبان‏هاى ديگر بهتر مى‏فهمد و مى‏تواند به‏وسيله آن و با عباراتى بهتر، از درون خود خبر دهد، و وقتى چيزى را به آن زبان شنيد يا مطالعه كرد، آن را در بالاترين حد بفهمد. اين بهترين وسيله‏اى است كه انسان مى‏تواند آموزش خود را با آن انجام دهد. به همين سبب، همگان در اين اصل تربيتى اتفاق نظر دارند كه به كاربردن زبان مادرى به عنوان يك وسيله تعليم بهترين روش است. اصولاً يكى از مشكلاتى كه ما براى تبليغ اسلام در آفريقا با آن روبه‏رو هستيم، تعدد زبان‏ها در آن‏جاست. مثلاً در نيجريه، مردم به 400 زبان سخن مى‏گويند كه تنها سه زبان آن رسمى است. در اوگاندا، 22 زبان و در كنيا حدود 94 زبان وجود دارد كه دولت تنها زبان سواحلى را زبان رسمى اعلام كرده است. شمار زبان‏هايى كه در چاد به كار مى‏رود، از محدوده درياچه چاد گرفته تا حدود نيجريه و كامرون و آفريقاى مركزى، علاوه بر 84 لهجه، به 108 زبان مى‏رسد.
دانشمندان تعداد زبان‏هاى دنيا را ميان 2500 تا 5000 زبان تخمين مى‏زنند، و اين تخمين بستگى به آن دارد كه منظور از زبان چه باشد. چنانچه ميان زبان و لهجه فرق بگذاريم، آمار زبان‏هاى دنيا به شرح زير است:[1]
آسيا، 1562 زبان
آفريقا، 1600 زبان[2]
جزاير اقيانوس آرام، 1034 زبان
امريكاى شمالى و جنوبى، 812 زبان
اروپا، 55 زبان
خاورميانه، 40 زبان (مجموع: 5103 زبان)
حدود دو سوم ساكنان روى زمين با 27 زبان و بقيه با زبان‏هاى ديگر سخن مى‏گويند.[3] بنابراين اگر اولويت‏هاى ترجمه قرآن را براى تبليغ در نظر بگيريم، اين 27 زبان چون از همه زبان‏ها شايع‏ترند، در بالاى جدول قرار خواهند گرفت. در كشورهايى كه زبان‏هاى متعدد در آن‏جا رايج است، انتخاب زبان رسمى دشوار است و گاه چند زبان را به عنوان زبان رسمى انتخاب مى‏كنند. از 52 كشور آفريقايى[4] هنوز 45 كشور زبان رسمى انتخاب نكرده‏اند. اين مشكل در كشورهاى عربى وجود ندارد؛ تنها در موريتانى دو زبان رسمى وجود دارد كه يكى عربى و ديگرى فرانسه است.
برخى از كشورهاى آفريقايى گام‏هاى بلندى در جهت عربى‏سازى زبان خود برداشته‏اند، ولى مشكلات و موانعى كه استعمار به وجود آورد، اين پيشرفت را در زبان عربى يا به قول مبشران، زبان قرآن، متوقف كرد. به عنوان مثال، در سومالى برنامه به كار بردن حروف لاتينى در نوشتن زبان سومالى، سنگ بزرگى بر سر راه عربى‏سازىِ اعلام شده نهاد، و حال آن‏كه سومالى عضو جامعه كشورهاى عربى است.
آنچه در مورد سومالى اتفاق افتاد، در مورد زبان سواحلى نيز پيش آمد؛ آن هم در زمانى كه گام‏هاى بلندى در عربى‏سازى آن برداشته شده بود، تا آن‏جا كه نزديك به دو سوم كلمات آن عربى شده بود و لغات آن با حروف عربى يعنى حروف قرآن كتابت مى‏شد. با اين همه، استعمار آلمان در سال 1911 توانست اين زبان را از حروف عربى تغيير دهد، و بدين‏گونه كار عربى‏سازى متوقف شد. اين كار نمونه‏هاى فراوانى دارد، چون بسيارى از زبان‏هاى آفريقايى علاوه بر اين كه با حروف عربى نوشته مى‏شدند، به تدريج به سوى عربى شدن حركت مى‏كردند، و اين كار بهتر از آن بود كه قرآن به زبان آنها ترجمه شود. با اين همه، گسترش زبان عربى در ميان قبايل آفريقايى يك ضرورت دينى است كه بايد از اولويت‏هاى تبليغ دين خدا باشد. براى تحقق اين هدف چاره‏اى جز اين نيست كه قرآن به زبان‏هاى آفريقايى ترجمه شود، تا آن كه خورشيد زبان قرآن در آفريقا طلوع كند.
آنچه گفتيم، اشاره‏اى گذرا بر اين مسئله و تنها ذكر چند نمونه بود؛ زيرا هدف ما بررسى كامل اين موضوع نيست، بلكه غرض آشنايى با حجم اين كار بزرگ است؛ كارى كه انجام‏دادن آن بر ما واجب است، در حالى كه دشمنان اسلام به جاى ما اين كار را انجام مى‏دهند و ما از آنچه يهوديان، مسيحيان، قاديانى‏ها و ديگران مى‏كنند بى‏خبريم. آنان قرآن كريم را براى مردم آفريقا ترجمه مى‏كنند و اين خلأ را پر مى‏سازند. البته گاهى به طور پراكنده، با هدف پر كردن اين خلأ، تلاش‏هايى فردى از سوى مسلمانان نيز صورت مى‏گيرد كه اين كافى نيست. اساسا ترجمه قرآن در حكم يك تيغ دو لبه است كه اگر به دشمنان واگذار شود بر سينه ما فرو مى‏رود. اگر مسلمانانِ آگاه، به تفسير قرآن اقدام كنند، حتما مفيد خواهد بود و پيام خود را ابلاغ خواهند كرد.
ناگفته نماند كه تلاش‏هاى مفسران شايسته امت اسلامى تاكنون بدون ترتيب و برنامه‏ريزى بوده است، زيرا كار آنان تنها برخاسته از احساس نياز و رغبت به تبليغ دين راستين خدا و بستن راه بر ترجمه‏هاى مغرضانه بوده است. ما هرگز نمى‏گوييم كار تمام شده است، بلكه مى‏گوييم در اين ميدان مردان سختكوشى فعاليت كرده و آثارى از خود بر جاى گذاشته‏اند. بر ماست كه آنها را زنده كنيم و با امكانات جديدى كه خداوند به ما عطا كرده است، اين تفسيرهاى ارزشمند را حفظ كنيم و منتشر سازيم، تا وقتى كه خداوند راه را براى تشكيل يك گروه بين‏المللى اسلامى هموار سازد كه به تفسير كتاب خدا در ميان ملت‏هاى مسلمان آفريقا و ساير مناطق روى زمين به صورت علمى و تحقيقى بپردازند. اگر ما در اين‏جا از حفظ تفاسير سخن گفتيم، براى آن است كه تفاسير فراوانى در آفريقا وجود دارد كه مردم به صورت شفاهى آنها را به يكديگر منتقل مى‏كنند، بى آن كه در جايى ضبط يا نوشته شده باشد.

ملل اسلامى آفريقا را مى‏توان برحسب موقعيت جغرافيايى به چهار گروه بزرگ تقسيم كرد:
الف. ملل اسلامى عرب زبان. اين مجموعه در شمال اين قاره گردآمده‏اند و كشورهايشان عبارت است از: مصر، سودان، ليبى، تونس، الجزاير، مغرب، موريتانى، سومالى و جيبوتى. در اين كشورها زبان عربى حاكميت دارد و قرآن كريم با اين زبان تفسير مى‏شود و چيزى جز بالا بودن سطح بيسوادى و گسترش برخى از زبان‏هاى ديگر مانند بربرى، نوبه‏اى و سومالى مانع رواج آن نيست. از نظر تركيب نژادى، مهم‏ترين نژادها در اين كشورها عبارتند از: عرب، بربر، نوبه‏اى‏ها، نيلوتى‏ها (كه عبارتند از: دِنكا، نوير، شيلّوك و انواك) كه در جنوب سودان زندگى مى‏كنند.
ب. ملل اسلامى شرق آفريقا، كه در كشورهاى زير به سر مى‏برند:
تانزانيا، حبشه، اريتره، جزاير كومور (ممكن است سومالى و جيبوتى از نظر جغرافيايى و نژادى در اين گروه قرار گيرند).
قبايل شرق آفريقا از گروه‏هاى زير تشكيل شده‏اند: سومالى، عفار يا دناقل، تيگرى، تِگرينيا، جوارج، باتو، ارمو، نيامويزى، ياو، بجه.
ج. ملل اسلامى آفريقاى ميانه كه در كشورهاى زير زندگى مى‏كنند:
چاد، نيجر، آفريقاى مركزى، گابُن. مردم اين منطقه از نژاد بزرگ بتو در چاد، هوسا، سنگاى، جرما در نيجر و بانتو تشكيل يافته‏اند.
د. ملل اسلامى غرب آفريقا، كه در كشورهاى زير به سر مى‏برند:
سنگال، گامبيا، گينه بيسائو، مالى، ولتاى عليا، بنين، سيرالئون، توگو، داهومى، نيجريه، كامرون. مردم اين منطقه از نژادهاى ولوف، توكولور، مناندگ، هوسا، گولانى، ماسايى، مور، سنفهاى، يوروبا، ديولا، كانورى، سرار، سينوفو، ساننكه، باريبا، فاى، اكان و تيمن تشكيل شده‏اند.
جدولى كه در پى مى‏آيد، همه كشورهاى آفريقايى و تعداد ساكنان و مسلمانان آنها و زبان‏هاى رايج و نژادهاى گوناگون را دربردارد. بدون شك استخراج آمارهاى دقيق اين كشورها مشكل است، چون در اكثر آنها آمارگيرى دقيق صورت نگرفته و اگر هم آمارهايى وجود داشته باشد، عوامل سياسى و قومى و دينى متعددى در آن دخالت داشته است. از اين‏رو آمارها با توجه به منابع مختلفى كه دارند گوناگون است. منابع استعمارى تبشيرى كه مدتى طولانى در اين كشورها آمارگيرى كرده‏اند، قابل اعتماد نيستند، چون آنها همواره از موقعيت اسلام و مسلمين مى‏كاهند و همه حقايق را بيان نمى‏كنند. ولى منابع متعددى كه با شيوه‏هاى گوناگون آمارگيرى كرده‏اند، امكان تنظيم جدولى را فراهم مى‏سازند كه به گمان ما به حقيقت نزديك‏تر است، اگرچه احتمال خطا هم در آن وجود دارد.
از اين جدول معلوم مى‏شود كه تعداد ساكنان اين قاره در سال 1980 ميلادى 467 ميليون نفر بوده كه 297 ميليون نفر يعنى 64% آنان مسلمان هستند. در چند سال اخير تعداد ساكنان اين قاره، به ويژه در كشورهايى مانند نيجريه، مصر، كنيا و سودان افزايش بسيار داشته است و شايد در حال حاضر جمعيت اين قاره به 485 ميليون نفر و نسبت مسلمانان 67% افزايش يافته باشد. بنابراين اكنون (سال 1986) جمعيت مسلمانان در آفريقا به حدود 325 ميليون نفر بالغ مى‏گردد. تعداد ساكنان اين قاره در اوايل قرن بيستم بين 110 تا 120 ميليون نفر بوده كه در سال 1930 به 165 ميليون نفر، و در سال 1940 به 190 ميليون نفر، و در سال 1950 به 222 ميليون نفر، و در سال 1960 به 277 ميليون نفر و در سال 1965 به 310 ميليون نفر رسيده است.
از اين آمار نتيجه مى‏گيريم كه در طول اين سال‏ها ميانگين رشد جمعيت افزايش يافته است، به طورى كه در سال 1950 ميلادى 15 در هزار بوده ولى در سال 1960 ميلادى به 21 در هزار و در سال 1970 ميلادى به 27 در هزار رسيده است.

ترجمه و تفسير قرآن كريم به زبان‏هاى گوناگون آفريقايى تنها از همين قرن (قرن بيستم) شروع شده است.[5] علت عمده اين امر آن بوده است كه ملت‏هاى آفريقايى در راه عربى‏سازى گام برمى‏داشتند و آموزش قرآن و قرائت و حفظ و تفسير آن به صورت عربى انجام مى‏گرفت و عمدتا كاتبان قرآن وسيله اين كار بودند. ولى اين حركت طبيعى كه هر مسلمانِ آفريقايى را به فراگيرى زبان عربى در جهت فهم مبانى دين وادار مى‏كرد، از سوى استعمار غربى و هيئت‏هاى تبشيرى مسيحى مورد هجوم قرار گرفت و زبان استعمارگران و واژگان آنها بر ملت‏هاى آفريقايى تحميل شد، در حالى كه ملت‏ها گام‏هاى بلندى در جهت آشنايى با زبان عربى برداشته بودند. در اين هجوم، قرآن كريم نيز مورد حمله قرار گرفت.
همزمان با اين تحول، چند تن از مبلغان مسيحى آيات قرآن كريم را به برخى از زبان‏هاى آفريقايى ترجمه كردند و گروهى از قاديانى‏ها در اين ترجمه از آنان پيروى كردند و بدين‏گونه آن حلقه محكم شد و زبان عربى مورد حمله واقع شد و ترجمه‏هاى تحريف شده آفريقايى به آسانى در دسترس قرار گرفت.
فرهنگ غربى و زبان‏هاى آن، اين ملت‏ها را درهم كوبيدند و زبان‏هايى چون فرانسه، انگليسى و پرتغالى رسميت يافت و به دنبال آن، ترجمه قرآن به اين زبان‏ها به كشورهاى مسلمان آفريقايى كه عطش فهم قرآن را داشتند، راه پيدا كرد. اگر زبان عربى و ترجمه‏هاى آفريقايى قرآن از بين رفت، به جاى آن ترجمه‏هاى مسموم اروپايى يگانه مرجعى شد كه در دسترس همگان قرار گرفت.
جدول زير منابعى را معرفى مى‏كند كه مسلمانان آفريقايى قبل از گسترش زبان عربى در اين قاره، براى فهم قرآن از آنها استفاده مى‏كردند:

الجزاير عربى، فرانسه، بربرى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى فرانسوى
آنگولا پرتغالى، زبان‏هاى بانتو ترجمه‏هاى پرتغالى
بنين فرانسه، انگليسى، فوان، ديدى يوربا ترجمه‏هاى فرانسوى و انگليسى و يوربايى
بوتسوانا انگليسى، سيتسوانا، بانجواكيتس، باكوينا، بامانجوانا انگليسى
بوروندى فرانسه، كيروندى، سواحلى ترجمه‏هاى فرانسوى، سواحلى
كامرون فرانسه، انگليسى، زبان‏هاى كامرونى، بانتو، سواحلى، عربى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى انگليسى و سواحلى و فرانسوى
آفريقاى مركزى فرانسه، عربى، هوسا، سواحلى، سانگو، بانتو تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى فرانسوى، و ترجمه‏هايىبه زبان هوسا و سواحلى
چاد فرانسه، عربى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى فرانسوى
جزاير قمر (كومور) عربى، فرانسه، سواحلى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى فرانسوى و سواحلى
كنگو فرانسه، زبان‏هاى بانتو ترجمه‏هاى فرانسوى
جيبوتى عربى، فرانسه، سومالى، عفار تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى فرانسوى
مصر عربى، نوبه‏اى تفسيرهاى عربى
گينه استوايى اسپانيايى، زبان‏هاى بانتو ترجمه‏هاى اسپانيايى
اريتره عربى، امهرى، انگليسى، ارومو، سومالى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى انگليسى و امهرى
حبشه امهرى، عربى، ارومو، سومالى، انگليسى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى انگليسى و امهرى
گابون فرانسه، فانگ، زبان‏هاى بانتو ترجمه‏هاى فرانسوى
گامبيا انگليسى، فرانسه، ماندنكا، ولوف، عربى تفسيرهاى عربى، ترجمه‏هاى انگليسى و فرانسوىو ترجمه‏اى به زبان ولوف
غنا انگليسى، هوسا، اشانتى فانتى، كونشاس،فرافرا داجومبيا، اكان، جاتوى، نزيما، داگبانى ترجمه‏هاى انگليسى، هوسا
گينه فرانسه، فولانى، بمبار، ماندى ترجمه‏هاى فرانسوى
گينه بيسائو پرتغالى، كريول، فولانى، ماندى ترجمه‏هاى پرتغالى
ساحل عاج مالنكه، بامبارا، ديولا، فولانى، فرانسهباولى، بيته، اسانى، وبى و چند زبان ديگر ترجمه‏هاى فرانسوى
كنيا انگليسى، سواحلى، لوكامبى جالوكامپ ترجمه‏هاى سواحلى و انگليسى
نام كشور زبان‏هاى رايج ترجمه‏هاى موجود
لسوتو سيسوتو، انگليسى ترجمه‏هاى انگليسى
ليبريا انگليسى، مادنجو، بسا، فاى ترجمه‏هاى انگليسى
ليبى عربى، ايتاليايى، انگليسى تفسيرهاى عربى
ماداگاسكار مالاگاشى، فرانسه ترجمه‏هاى فرانسوى
مالاوى چيچيوا، انگليسى، نيانجا ترجمه‏هاى انگليسى
مالى بامبارا، مالنكه، ديولا، فولانى، جولا، ميركا، فرانسه ترجمه‏هاى فرانسوى
موريتانى عربى، سونينكه، فرانسه تفسيرهاى عربى
جزاير موريس كربول، انگليسى، فرانسه، هندى، اردو،چينى، تاميل، تلوگو، ماراتى ترجمه‏هايى به زبان‏هاى كريول، انگليسى، فرانسوى، هندى،اردو، چينى، تاميل، تلوگو، ماراتى
مغرب عربى، فرانسه تفسيرهاى عربى و ترجمه‏هاى فرانسوى
موزامبيك سواحلى، پرتغالى، انگليسى ترجمه‏هاى سواحلى، پرتغالى، انگليسى
ناميبيا انگليسى، آفريكانس، آلمانى ترجمه‏هاى انگليسى و افريكانى، آلمانى
نيجر هوسا، فولانى، عربى، فرانسه تفسيرهاى عربى و ترجمه‏هاى هوسا و فرانسوى
نيجريه هوسا، يوربا، انگليسى ايبو، تيبى، و زبان‏هاى بسيار ديگر ترجمه‏هاى هوسا و يوروبا و انگليسى
رواندا كنيا رواندا(بانتو) سواحلى، فرانسه، انگليسى ترجمه‏هاى سواحلى، فرانسه، انگليسى
سان‏توماس و پرنسيب پرتغالى، انگليسى ترجمه‏هاى پرتغالى و انگليسى
سنگال ولوف، فولانى، ماندينكا، سيرار، عربى، فرانسه تفسيرهاى عربى و ترجمه‏هاى فرانسوى و ولوف
سيشل كريول، انگليسى و فرانسه ترجمه‏هاى كريول و انگليسى و فرانسوى
سيرالئون كريول، مِنده، تمنه، انگليسى ترجمه‏هاى انگليسى
سومالى سوماليايى، عربى، ايتاليايى، انگليسى تفاسير عربى و ترجمه‏هاى ايتاليايى و انگليسى
آفريقاى جنوبى زولو، بانتو، آفريكانس، انگليسى ترجمه‏هاى زولو و افريكان و انگليسى
سودان عربى، انگليسى تفسيرهاى عربى و ترجمه‏هاى انگليسى
سوآزلند انگليسى، سيسواتى ترجمه‏هاى انگليسى
توگو كابرى، اوى، هوسا، توى، مينا، كوتو كولى‏بسار، فرانسه ترجمه‏هاى هوسا و فرانسوى
تونس عربى، فرانسه تفسيرهاى عربى
اوگاندا لوگاندا، انگليسى، سواحلى ترجمه‏هاى لوجاندا، انگليسى، سواحلى
نام كشورزبان‏هاى رايج ترجمه‏هاى موجود
ولتاى عليا موسى، فولانى، ماندينگو، سامو، جولا، بوبو،فرانسه، بامبارا، مورى ترجمه‏هاى فرانسوى
كنگو دموكراتيك سواحلى، لينگالا، كيكونگو، چيلوبا، فرانسه، انگليسى ترجمه‏هاى سواحلى و فرانسوى و انگليسى
زامبيا زبان‏هاى بانتو از جمله لوزى، تونگا، بيمابا، بالوندالوفالى، نيانجا، انگليسى ترجمه‏هاى انگليسى
زيمبابوه شونا، نديبيله، انگليسى و زبان‏هاى ديگر ترجمه‏هاى انگليسى
تانزانيا سواحلى، زبان‏هاى بانتو، عربى ترجمه‏هاى سواحلى و تفسيرهاى عربى
با توجه به جدول بالا مجموعه منابع مربوط به شناخت قرآن در ميان ملت‏هاى آفريقايى به سه دسته تقسيم مى‏شود:
الف. تفسيرهاى عربى
ب. ترجمه‏هاى اروپايى
ج. ترجمه‏هاى آفريقايى

اين تفسيرها طبعا در كشورهايى كه به زبان عربى سخن مى‏گويند يا با اين زبان آشنايى دارند منتشر مى‏شوند و از منابع مهم آشنايى مردم اين كشورها با معانى قرآن، به شمار مى‏روند.

اين ترجمه‏ها مشتمل بر شش زبان است كه عبارتند از: فرانسه، انگليسى، پرتغالى، ايتاليايى، اسپانيايى، آفريكانس (زبان ساكنان سفيدپوست آفريقاى جنوبى كه از زبان هلندى گرفته شده و با اين كه مركز آن آفريقاست، از زبان‏هاى اروپايى به شمار مى‏آيد).
با دقت در اين ترجمه‏ها، مى‏بينيم منابع مسيحى بر همه آنها غلبه دارند و اين منابع در نقل درست معانى قرآن مورد اعتماد نيستند و مترجمان آنها به خاطر دوست داشتن اسلام يا مسلمانان يا براى كمك به آنها، زحمت ترجمه را نپذيرفته‏اند. در ميان اين مترجمان، مترجم مسلمان كمتر ديده مى‏شود و اگر هم باشد تعداد آنها از تعداد انگشتان يك دست فراتر نمى‏رود.
1. زبان فرانسه. ترجمه‏هايى به اين زبان از سوى مسلمانان صورت گرفته است، مانند ترجمه حميدالله كه متداول‏ترين ترجمه است و حدود دوازده مرتبه تجديد چاپ شده است[6] و آن ترجمه‏اى است كه حتى در دعوت و نشر اسلام به آن تكيه مى‏شود؛ هر چند كه ترجمه‏هاى اسلامى ديگرى هم وجود دارد ولى چندان متداول نيست؛ مانند ترجمه صادق مازيغ از تونس و ابوبكر حمزه از مسجد پاريس.
2. زبان انگليسى. ترجمه‏هايى كه توسط مسلمانان صورت گرفته و بيشتر متداول است ترجمه يوسف‏على و محمد مرمادوك پيكتال و ترجمه مولانا ابوالاعلى مودودى و تنى چند از علماى هند است. ترجمه‏اى كه تاكنون در دعوت و نشر بيشتر مورد توجه قرار گرفته ترجمه يوسف‏على است، مگر اين كه تفسير يا ترجمه‏اى كامل‏تر و دقيق‏تر منتشر شود.
3. زبان پرتغالى. ترجمه‏هاى معروف به اين زبان تا كنون به هفت ترجمه رسيده است كه يكى از آنها توسط جوانى مسلمان كه چندان اطلاعى از زبان عربى و آيين اسلام نداشته و نام او سميرالحايك است صورت گرفته و در سال 1975 در برزيل منتشر شده است. ترجمه ديگر، ترجمه‏اى شعرگونه است كه توسط پزشكى از نژاد عرب به نام دكتر نجيب معضاء انجام شده و در سال 1961 انتشار يافته و دسترسى به آن مشكل است. ترجمه پرتغالى ديگرى نيز در دست تهيه است كه به سفارش رابطة العالم الاسلامى و توسط دكتر حلمى نصر استاد بررسى‏هاى اسلامى در دانشگاه سان‏پائولو صورت مى‏گيرد.
خلاصه اين كه هنوز معانى درست قرآن كريم به كسانى كه با اين زبان تكلم مى‏كنند نرسيده است، در حالى كه آمار گويندگانِ اين زبان در جهان به 76 ميليون نفر مى‏رسد (پرتغال 9 + برزيل 64 + اسپانيا 2 + موزامبيك 5/1 + تعدادى در آنگولا و جوا و آمريكا و ماكاو و تى‏مور).
4. زبان ايتاليايى. 9 ترجمه به اين زبان وجود دارد كه همه آنها توسط غير مسلمانان انجام گرفته و معانى قرآن به‏طور صحيح به اين زبان منتقل نشده است.
5. زبان اسپانيايى. حدود 15 ترجمه به زبان اسپانيايى وجود دارد كه از جمله آنها ترجمه‏اى است كه مركز دانشجويان مسلمان در گرانادا آن را منتشر كرده است. ترجمه ديگرى توسط صفى الدين رحال در سال 1945 در بوئنوس آيرس صورت گرفته است. اين دو ترجمه هنوز ارزيابى نشده‏اند. بقيه ترجمه‏ها مربوط به غير مسلمانان است. ترجمه ديگرى نيز وجود دارد كه توسط برخى از مسلمانان اندلسى در گرانادا و زير نظر استاد عبدالغنى ميلارد در حال تصحيح است.
6. زبان آفريكانس. ترجمه‏هاى كاملى به اين زبان توسط مسلمانانى مانند اسماعيل عبدالرزاق و محمد احمد بكر صورت گرفته كه هنوز توسط مراجع اسلامى ارزيابى نشده‏اند. اين ترجمه‏ها به ترتيب در سال‏هاى 1960 و 1961 منتشر شده‏اند.
از مجموع اين مطالب روشن مى‏شود كه جز اندكى از منابع اروپايى كه به زبان‏هاى متداول در آفريقا نگارش يافته‏اند، بقيه منابع مورد اعتماد نيستند و مى‏توان ترجمه‏هاى مفيد را ترجمه حميدالله به زبان فرانسه و ترجمه عبدالله يوسف على و مولانا ابوالاعلى مودودى به زبان انگليسى دانست.

اين ترجمه‏ها را مى‏توان به هشت زبان منحصر دانست كه عبارتند از:
سواحلى، لوگاندا، هوسا، يوروبا، بيول، ولوف، زولو و كريول (كريول اقيانوس هند).
استاد حميدالله در مجله «فرانسيس اسلام» كه در پاريس منتشر مى‏شد و اكنون تعطيل شده است، از برخى ترجمه‏هاى آفريقايى كه از سوره فاتحه انجام شده خبر داده است، كه مورد بحث ما نيست، زيرا ما از ترجمه‏هاى كامل قرآن سخن مى‏گوييم.
ادامه دارد